17 oktyabr Füzuli şəhəri günü kimi qeyd edilir. Azərbaycan xalqının dövlətçilik tarixində 17 oktyabr xüsusi rəmzi məna daşıyır. Bu gün Füzuli şəhərinin işğaldan azad edilməsinin ildönümünü, daha doğrusu, Azərbaycan əzminin, ordumuzun qəhrəmanlığının, xalqımızın qələbə ruhunun təntənəsini ifadə edir. Prezident İlham Əliyevin 31 iyul 2023-cü il tarixli Sərəncamına əsasən 17 oktyabr “Füzuli şəhəri günü” kimi qeyd olunur. Bu qərar, əslində,
təkcə bir şəhərin deyil, bütöv bir xalqın şərəfli tarixinin, azadlıq mübarizəsinin və bərpa iradəsinin bayramıdır.
Qarabağ dağ silsiləsinin cənub-şərq ətəklərində, Araz çayına qədər uzanan geniş düzənliklərdə yerləşən Füzuli rayonu Azərbaycanın strateji cəhətdən ən mühüm bölgələrindən biridir. Cəbrayıl, Xocavənd, Ağcabədi və Beyləqan rayonları, habelə İranla sərhəd ərazilərlə həmsərhəd olan bu torpaqlar tarixən mühüm ticarət yolları üzərində yerləşib. Tarixə nəzər salsaq görərik ki, Füzuli Azərbaycanın qədim yaşayış məskənlərindən biridir. Əsası 1827-ci ildə qoyulan şəhər əvvəlcə Qarabulaq adlanırdı, 1930-cu ildə Qaryagin rayonu yaradıldı, 1959-cu ildə isə dahi Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzulinin 400 illik yubileyi münasibətilə bu ad əbədiləşdirildi.
Füzuli rayonu zəngin mədəni irsi və dini abidələri ilə seçilir. XIII əsrə aid Babı kəndindəki səkkizguşəli Şeyx Babi Yaqub türbəsi, XIV əsrdə inşa edilən Mirəli türbəsi, Əhmədalılar və Cəlil türbələri bu torpağın qədimliyini və İslam mədəniyyətinin dərin köklərini sübut edir. Bu abidələr Füzulinin sadəcə coğrafi deyil, həm də mənəvi sərvət məkanı olduğunu göstərir. 1993-cü il avqustun 23-də Füzuli şəhəri və rayonun böyük hissəsi Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olundu. İşğal illərində yüzlərlə füzulili şəhid oldu, onlarla insan itkin düşdü, rayonun kəndləri və tarixi abidələri yerlə-yeksan edildi.
1994-cü ilin yanvarında Azərbaycan Ordusu 22 kəndi azad etsə də, şəhərin azad olunması 27 il sonra mümkün oldu. 2020-ci il 17 oktyabr – Füzulinin tarixinə qızıl hərflərlə yazıldı. Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə qəhrəman Azərbaycan Ordusu Füzuli şəhərini və rayonun Qoçəhmədli, Çimən, Cuvarlı, Pirəhmədli, Musabəyli, İşıqlı və Dədəli kəndlərini işğaldan azad etdi.
Füzuli uğrunda döyüşlər Vətən müharibəsinin ən ağır, eyni zamanda ən strateji əhəmiyyət daşıyan əməliyyatlarından idi. 30 ilə yaxın düşmən tərəfindən qurulan müdafiə xəttinin qısa zamanda yarılması Azərbaycan Ordusunun hərbi qüdrətini, döyüş bacarığını və milli ruhun gücünü göstərdi.
Azərbaycanın qəhrəman övladlarının şücaəti nəticəsində 62 yaşayış məntəqəsi azad olundu. Bu döyüşlərdə iştirak etmiş 25.325 hərbi qulluqçu Prezident İlham Əliyevin 26 noyabr 2020-ci il tarixli sərəncamı ilə “Füzulinin azad olunmasına görə” medalı ilə təltif edildi.
Müharibədən dərhal sonra Prezident İlham Əliyev Füzuliyə səfər edərək Azərbaycan bayrağını şəhər üzərində ucaltdı. Bu, yeni bir mərhələnin – Böyük Qayıdış dövrünün başlanğıcı idi. Dövlət başçısının tapşırıqları ilə Füzuli şəhərinin 2040-cı ilə qədər inkişafını nəzərdə tutan Baş Plan təsdiqləndi. Həmin planda Füzulinin “ağıllı şəhər” prinsipləri əsasında, ekoloji cəhətdən təmiz, müasir kommunikasiya və sosial infrastrukturla təmin olunmuş bir mərkəzə çevrilməsi nəzərdə tutulub.
Rayonda “Füzuli” və “Füzuli Rəqəmsal” yarımstansiyaları, Köndələnçay su anbarları kompleksi, Zəfər, Füzuli-Hadrut və Əhmədbəyli-Füzuli-Şuşa avtomobil yolları kimi nəhəng layihələr həyata keçirilib. Xüsusilə Prezident İlham Əliyev və Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın iştirakı ilə açılmış Füzuli Beynəlxalq Hava Limanı Qarabağın “hava qapısı”na çevrildi.
2023-cü ilin avqustunda Füzuliyə ilk köç karvanı yola salındı. 2024-cü ilin əvvəlinə qədər 824 ailə (3141 nəfər) doğma yurduna qayıtdı. Böyük Qayıdış Proqramına əsasən, 2026-cı ilin sonuna qədər 22 min füzulili öz evinə dönəcək.
Bu proses təkcə fiziki qayıdış deyil, həm də mənəvi reabilitasiya, ümid və inamın yenilənməsi mərhələsidir. Füzulinin bərpası beynəlxalq həmrəyliyin də nümunəsinə çevrilib. Füzuli şəhərinin bərpası təkcə Azərbaycanın iqtisadi və mühəndis potensialının göstəricisi deyil, həm də beynəlxalq həmrəyliyin bariz nümunəsidir. Qarabağın dirçəlişi prosesində dost və qardaş ölkələrin iştirakı regional əməkdaşlığın və ortaq mənəvi dəyərlərin möhkəmlənməsi
baxımından mühüm hadisəyə çevrilib.
Bu kontekstdə Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv ölkələrin Füzulinin bərpasında fəal iştirakı xüsusi diqqətəlayiqdir. Qardaş Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyevin təşəbbüsü ilə şəhərdə Mirzə Uluqbəy adına tam orta məktəb inşa olunub. Müasir memarlıq üslubunda tikilən bu təhsil ocağı yalnız məktəb binası deyil, həm də iki xalq arasındakı qardaşlığın, ortaq tarix və mədəniyyətin canlı simvoluna çevrilib. Bu məktəbin açılışında Prezident İlham Əliyev və Prezident Şavkat Mirziyoyevin birgə iştirakı xalqlarımız arasında qardaşlıq bağlarının sarsılmazlığını nümayiş etdirdi.
Digər mühüm hadisə Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayevin təşəbbüsü ilə Kurmanqazı adına Uşaq Yaradıcılıq Mərkəzinin tikilib istifadəyə verilməsidir. Bu layihə gələcək nəsillərin yaradıcılıq potensialının inkişafına yönəlib və eyni zamanda Türk dünyasında mədəni inteqrasiyanın rəmzinə çevrilib. Mərkəz uşaqlara təhsil və incəsənət sahəsində yeni imkanlar qazandırmaqla yanaşı, Füzulinin sosial-mədəni həyatına da yeni nəfəs gətirib.
Bu iki nümunə təkcə Türk dövlətlərinin humanitar həmrəyliyini deyil, həm də Zəngəzur dəhlizi və Qarabağ regionu üzərindən formalaşan yeni geosiyasi reallığın mənəvi tərəfini əks etdirir.
Qardaş ölkələrin bu təşəbbüsləri Füzulinin dirçəlişinə verilən töhfə olmaqla yanaşı, “Bir millət, bir ruh” fəlsəfəsinin konkret təzahürüdür.
Eyni zamanda bu layihələr, Azərbaycanın 30 ilə yaxın müddətdə işğal altında qalmış torpaqlarında həyata keçirdiyi “Böyük Qayıdış” proqramının beynəlxalq həmrəylik platformasına çevrildiyini göstərir. Füzuli bu gün yalnız Azərbaycanın deyil, bütün Türk dünyasının birgə iradə və mənəvi birliyinin simvolu kimi yüksəlir.
Bu layihələr türk dövlətləri arasında dostluğun, həmrəyliyin və ortaq mənəvi köklərin simvoludur. 2020–2025-ci illər ərzində Prezident İlham Əliyevin Füzuliyə çoxsaylı səfərləri baş tutub. Zəfər yolunun, hava limanının, su anbarlarının, yaşayış komplekslərinin, “Ağıllı kənd” və “Rəqəmsal idarəetmə” mərkəzlərinin təməllərinin qoyulması, beynəlxalq liderlərlə birgə açılış mərasimləri dövlət başçısının Qarabağın dirçəlişinə verdiyi misilsiz önəmi təsdiqləyir.
Bu gün Füzuli Azərbaycan xalqının iradəsinin, ordumuzun qüdrətinin, Prezident İlham Əliyevin liderliyinin təntənəsidir.
Füzuli torpağı artıq dağıntıların deyil, yenidənqurmanın, zəfərin və sabaha inamın rəmzidir. Bu səbəbdən də 17 oktyabr təkcə bir tarix deyil – bu, Azərbaycanın yenilməz ruhunun, xalqın dövlətinə sədaqətinin, liderinin uzaqgörən siyasətinin günüdür. Füzuli bu gün azad, abad və yenidən doğulmuş şəhər kimi gələcəyə inamla addımlayır.
Ölkə rəhbəri, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Füzuli dirçəlir, Böyük Qayıdış gerçəkliyə çevrilir. Bu, dövlətimizin gücünün, xalqımızın birliyinin parlaq təcəssümüdür.
Müslüm Rzayev,
Sabirabad RİHB aparatı Vətən müharibəsi iştirakçıları və şəhid ailələri ilə işin təşkili
şöbəsinin müdiri
